Posta Tarihi’nin inceleme konusu yaptığı üç ana başlık vardır: Posta Yolları, Posta Damgaları ve Posta Tarifeleri.

Posta Damgaları, herhangi bir posta malzemesinin bir posta merkezine teslim edildiği zaman veya gideceği merkeze varışında ilgili evrakın üzerine vurulan damgalardır.

Posta damgası, zarflar, kartpostallar ve paket makbuzları dahil olmak üzere, tüm posta nesnelerine uygulanan gönderinin parasının ödendiğine/ödeneceğine dair bir mühür olup, postanenin konumu ve teslimat tarihi bilgilerini içerir. Posta damgaları, el damgası veya makina damgası kullanılarak uygulanır.

1661'de İngiliz Postalarında kullanılan "Piskopos işareti" ilk posta damgasıydı. Taşıyıcıların postada herhangi bir gecikmeyi önlemek için yalnızca postanın gönderildiği günü ve ayı gösterecek şekilde tasarlandı. 17. yüzyılda, Londra içinde postayla gönderilen öğeleri teslim eden bir posta sistemi olan London Penny Post ile İngiltere'de birkaç posta damgası tanıtıldı. Bu posta damgaları, gönderildiği belirli postanenin veya dağıtım evinin baş harflerini ve ayrı bir zaman damgasını taşıyordu.

19. yüzyılda ve 1900'lerin başında, mektuplara birden fazla ön veya arka posta damgası uygulanıyordu. Bu posta damgaları, mektubu taşıyan veya teslim eden her postanenin saatini, tarihini ve yerini gösteriyordu. Bugün bile neredeyse her posta damgasında bir konum ve tarih bulunur.

Farklı posta damgası türleri arasında demiryolu postaneleri ve deniz posta damgaları bulunur. Savaş zamanındaki hassas operasyonlar sırasında donanma gemileri üzerindeki posta damgaları bazen "temiz" oluyor ve herhangi bir seyahat rotasının veya diğer ayrıntıların düşmanın eline geçmesini önlemek için normalden daha az bilgi gösteriyor. Buna benzer bir şey de, benzer nedenlerle postanın gönderildiği yer ve zamanı siyah bir şekilde silinen "sansürlü posta damgası"dır.

Posta İdaresi'nin 23 Ekim 1840 tarihinde kurulduktan sonra, İmparatorlukta posta şubeleri açıldıkça halkın hizmetine yeni başlayan mektup haberleşmesi hızlıca yayılmaya başlandı. Eminönü’nde açılan ilk posta merkezi "Postahane-i Âmire" den sonra ülkede 72 posta şubesi daha açıldı.

Osmanlı Postaları pul basımı öncesi, posta şubeleri mektuplarda “An Cânib-i Postahane-i”, “An Cânib-i Posta-i” veya "Postahane-i" sabit ibarelerinin devamında şehir adı yazılan mühürler kullanarak, mektupların postadan geçtiği belirlenirmiş.

İlk posta damgaları pul öncesi dönemde kullanılmış tek lisanlı negatif mühürlerdir. Daha sonraları Osmanlı İmparatorluğunun "Uluslararası Posta Birliği (UPU)" Teşkilatına üye olmasıyla birlikte Türkçe ve Fransızca olarak çift lisanlı hale gelmiştir. Brandt-Ceylan tip damgalar, Tuğralı pullar döneminden klasik damgalara uzanan bir tarih dizisini temsil eder. Çift daireli yıldız veya süslü damgalar, posta gönderimlerine estetik bir dokunuş katar. Yuvarlak damgalar, numaralandırma ve desenlerle posta merkezlerini tanımlarken, sekizgen damgalar da benzer bir işleve sahiptir. İbaresiz mühürler ise özel durumları ifade ederken, çift lisanlı posta damgaları, farklı dillerde hizmet sunan merkezlerin karakterini yansıtır. Özel gün damgaları, tren istasyon damgaları ve telgraf damgaları ise posta hizmetlerini belirli zamanlarda veya özel etkinliklerde vurgular.

Osmanlı Posta Teşkilatı, tarihin derinliklerine uzanan köklü bir geçmişe sahip ve posta merkezlerinde kullanılan damgalar, bu zengin tarihin önemli izlerini taşır. Şube mühürleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun geniş coğrafyasında posta ve telgraf hizmetlerini birleştiren veya ayıran şubelerde kullanılmıştır.

Damgalar, Osmanlı Posta Teşkilatı'nın zengin ve çeşitli tarihini yansıtarak, koleksiyonculara ve tarih meraklılarına eşsiz bir pencere açar. Tarih dokusunu koruyan bu damgalar, zamanın izini sürmek isteyenlere büyülü bir yolculuk sunar.

Osmanlı Posta İdaresi'nin kullanmış olduğu damga tiplerinin yer aldığı PDF dosyası için tıklayınız.

 

Referans kitaplar:

• Papuççuoğlu, M. Bülent. Devlet-i Âliyye Osmanlı İmparatorluğu Posta Şubeleri (4 Cilt.) İstanbul: 2022
• Turgut, Turhan. Osmanlı İmparatorluğu Posta Tarihi: Tarifeler ve Posta Yolları (1840 – 1922) İstanbul: Alfa, 2018